Ministroen Kontseiluak, asteartean, hilak 13, egindako bileran, Mugikortasun Jasangarriaren Legearen proiektua onartzea erabaki du. Gorte Nagusietara bidaliko da, urgentziazko bidetik izapidetzeko eta 2024 amaitu baino lehen onartzeko. Horrela, Europako Batzordearekin Berreskuratze, Eraldaketa eta Erresilientzia Planaren Eranskinean adostutako helburuetako bat beteko da. Gobernuak testu bera onartu du, 2022ko abenduan baliozkotua, eta lege-proiektu gisa bertan behera geratu zen, hauteskunde orokorretarako deialdiaren ondorioz Kongresua eta Senatua desegin baitziren. Legebiltzarreko izapidean, lege-testua irekita dago diputatuek eta talde parlamentarioek garraioaren sektorean azken hilabeteetan sortu diren erronkei erantzuteko aurkez ditzaketen zuzenketetara. Gogorarazten da 2022ko abenduko testuaren 8. xedapen iragankorrean jasota zegoela salgaien errepide bidezko garraio publikoa egiteko eska zitekeen administrazio-kontroleko dokumentua, abenduaren 13ko FOM/2861/2012 Aginduan arautua, nahitaez digitala izan beharko litzatekeela 2024ko irailaren 1etik aurrera. Orain Kongresura igarotzen den testuak zer data ezartzen duen jakin arte itxaron beharko da, izapidetzeko.
Legearen lau zutabeak
Etorkizuneko legea izango da administrazioek herritarren mugikortasun- eta garraio-beharrei eta XXI. mendeko erronkei (iraunkortasuna, digitalizazioa eta gizarte- eta lurralde-kohesioa) hobeto erantzuteko aukera izango duten arau-esparrua.
Hala, irtenbide berritzaileak arautuko ditu arauak, hala nola eskariaren araberako garraioa, partekatutako autoak, ibilgailuen aldi baterako erabilera edo ibilgailu autonomoaren oinarrizko erregulazioa, eta digitalizazioa eta datu irekien sustapena sustatuko ditu, bai administrazioena, bai azpiegitura-kudeatzaileena, bai operadore publiko eta pribatuena. Datuak digitalizatzeak eta partekatzeak, besteak beste, negozio-aukera berriak irekitzen eta erabakiak hobeto hartzen lagunduko du.
Gure herrialdeko garraiorako eta mugikortasunerako arau-esparru berriak lau oinarri ditu:
- Gizarte-eskubidea: lehen aldiz, legeak herritar guztien eskubidetzat eta ongizate-estatua lortzen laguntzen duen gizarte-kohesioko elementutzat hartuko du mugikortasuna. Mugikortasunak irisgarria eta inklusiboa izan beharko du, eta pertsona guztientzako irtenbideak eskaini beharko ditu; horrela, administrazioek modu koordinatuan lan egin beharko dute eskubide hori bermatzeko, arreta berezia jarriz herritar guztien eguneroko mugikortasun-beharrizanetan, landa-eremua barne. Salgaien garraioaren garrantzi estrategikoa ere agerian jartzen da, herrialdearen jarduera ekonomikoaren euskarri gisa.
- Garbia eta osasuntsua: garraioa da gure herrialdeko berotegi-efektuko gasen isurketen % 29aren erantzulea, eta, beraz, premiazkoa da sektorearen deskarbonizazioan aurrera egitea, nazioarteko konpromisoak betetzeko eta airearen kalitatea hobetzen laguntzeko.
Horrela, mugikortasun aktiboa (oinez ibiltzea, bizikletaz joatea) eta pertsona guztientzako irisgarria eta eskuragarria den garraio publiko kolektiboa lehenestea bilatzen da. Legeak ibilgailu pribatuaren alternatiba erakargarriak sustatu nahi ditu, hala nola eskariarekiko garraio publikoko sistemak, mugikortasun kolaboratiboko edo partekatuko sistemak.
Halaber, Klima Aldaketari eta Trantsizio Energetikoari buruzko Legean arautzen diren emisio txikiko eremuen zeregina indartu nahi da. Legeak atea irekitzen die udalei emisio gutxiko eremuetan ibilgailuen zirkulazioagatiko tasa bat ezartzeko. Tasa hori sortzeko, lege-mailako gaikuntza behar da, eta, horri esker, oinarrizko baldintzak homogeneoak izango dira lurralde osoan, baina udalerri bakoitzak erabaki ahal izango du tasa ezarriko duen ala ez.
- Sistema digital eta berritzaile bat: legeak Mugikortasunari buruzko Datuen Gune Integratua (EDIM) sortzea jasotzen du. Bertan, garraio-enpresek, azpiegituren kudeatzaileek eta administrazioek beren datuak partekatuko dituzte, eta, horri esker, eragile guztien erabakiak optimizatu ahal izango dira azpiegitura berriak gauzatzeko eta zerbitzu berriak abian jartzeko plangintza egiterakoan.
Legeak berrikuntza errazteko tresnak jasoko ditu. Adibidez, mugikortasun-sandbox bat sortzen da, proba-gune kontrolatu batean mugikortasun-soluzio berritzaileak probatzeko eta merkatura iristea errazteko. Era berean, administrazioek ibilgailu autonomoen sarrera modu guztietan arautzeko eta sustatzeko jarraitu beharko dituzten printzipioak jasotzen ditu, segurtasuna, ingurumen-iraunkortasuna eta pertsonen eskubideak lehenetsiz eta lankidetza publiko-pribatua sustatuz. Automobil autonomoen kasuan, testuak leihatila bakarra ezartzen du bide publikoetan probak egitea errazteko.
- Herritarren zerbitzura hobeto inbertitzea: Legearen laugarren zutabeak garraioko eta mugikortasuneko inbertsio- eta gastu-erabakien kalitatea hobetzearen alde egiten du, baita partaidetza publiko handiagoa ahalbidetuko duten tresna berriak sartzearen alde ere. Legeak AIReFen eta beste erakunde batzuen gomendioen zati handi bat jasotzen du, ex ante eta ex post analisiak ezarriz, jarduera guztien errentagarritasun sozioingurumenekoa bermatzeko, eta gardentasuna eta kontu-ematea indartzeko mekanismoak ezarriz.
Mugikortasun Iraunkorreko Sistema Nazionala
Helburu horiek lortzeko eta herritarra mugikortasunaren erdigunean jarriko duen garraio- eta mugikortasun-politika eratzeko, ezinbestekoa da hiru administrazioen arteko lankidetza: Estatua, autonomia-erkidegoak eta udalak. Horretarako, legeak Mugikortasun Iraunkorreko Sistema Nazionala sortzen du, koordinazio hori errazteko.
Sistema horrek hainbat tresna ditu: administrazio guztien arteko lankidetza-foro bat, Mugikortasun Iraunkorraren Administrazio Foroa; kontsulta-organo bat, administrazio horiek sektorearekin eta erabiltzaileekin lankidetzan aritzea errazteko; Mugikortasun Iraunkorraren Kontseilu Nagusia; mugikortasunari buruzko datuen partekatzea bermatzeko tresna digital bat (EDIM); eta mugikortasun iraunkorra planifikatzeko orientabideen dokumentu estrategiko bat, administrazio guztiekin koordinatuta egina (DOMOS).
Lege berriak sartutako beste erreforma batzuk
Lege berriak Estatuak hiri-eremuan mugikortasun iraunkorrerako egiten duen finantza-ekarpena bermatuko du, sistema homogeneo eta aurresangarri baten bidez. Gainera, administrazioek irtenbide iraunkorrak sustatu eta sustatzeko betebeharra ezartzen du, mugikortasun aktiboari eta garraio publiko kolektiboari lehentasuna emanez. “Autoen hiria” “pertsonen hiria” bihurtzeko bidean aurrera egitea da helburua.
Era berean, garraioen eta mugikortasunaren plangintzan eskakizun handiagoak ezartzen dira. Estatu mailan, Mugikortasunari buruzko Estatuko Plangintza Estrategikorako Tresna bat egingo da, eta 20.000 eta 50.000 biztanle arteko udalerrietarako Hiri Mugikortasun Jasangarrirako Plan Sinplifikatuak ezarriko dira.
Era berean, ezartzen da hiri-mugikortasun jasangarriko planek salgaien hiri-banaketa antolatzeko neurriak jaso behar dituztela, eta aldameneko beste udalerri batzuekin lankidetzan aritu behar dutela mugakide diren hiriguneen arteko azken miliako garraioa eta logistika errazteko irizpide homogeneoak ezartzeko.
Alderdi soziala eta digitalizazioa
Alderdi sozialari dagokionez, legeak mugikortasun iraunkorraren eta seguruaren arloan kontzientziazio- eta sentsibilizazio-kanpainak egitea sustatzen du, eta arlo horretan prestakuntza sartzea aurreikusten du, bide-hezkuntza, bizikidetza eta garraiobide guztien erabilera eta mugikortasun jasangarria segurtasun-baldintzetan barne hartuta.
Digitalizazioari dagokionez, legeak Europako araudian dauden betebeharretan sakontzen du, hau da, bidaiarien garraio-zerbitzuen hornitzaileek eta azpiegituren kudeatzaileek sarbide-puntu nazionalerako zerbitzuei buruzko informazioa emateari buruzkoetan. Informazio horrek erraztu egiten du ibilbideak eta bidaiak planifikatzeko aplikazioak eta beste irtenbide batzuk sortzea, garraio publikoa errazago erabiltzeko eta intermodalitatea sustatzeko. Gainera, karga elektrikoko puntuen kokapenari buruzko informazio publikoa hobetuko da.
Mugikortasun jasangarria lanean
Negoziazio Kolektibo Berdea lehen aldiz sartu da gure ordenamendu juridikoan, eta negoziazio kolektiboa garatzeko eremu berri bat da.
Enpresek, sektore publikokoek barne, lanerako mugikortasun iraunkorreko planak izan beharko dituzte, legea indarrean sartzen denetik 24 hilabeteko epean, 500 langiletik gorako edo txanda bakoitzeko 250 langiletik gorako lantokietarako.
Mugikortasun iraunkorreko plan horiek langileen legezko ordezkaritzarekin negoziatu behar dira, edo, bestela, sektoreko ordezkaritza eta ordezkaritza handieneko sindikatuek osatutako batzorde batekin, eta mugikortasun iraunkorreko neurri zehatzak jasoko dituzte, besteak beste, mugikortasun aktiboa, garraio kolektiboa, zero emisioko mugikortasuna, mugikortasun partekatuko edo lankidetzako irtenbideak edo telelana, posible den kasuetan. Plan horiek ebaluatu eta jarraipena egin beharko zaie, planean jasotako jarduerak eta neurriak ezartzen jarraitzeko. Lantokirako joan-etorrietan, segurtasunari eta istripuen prebentzioari buruzko neurriak ere jasoko dira.
Derrigortasuna negoziazio kolektiboan
Planen negoziazioa ziurtatzeko, Langileen Estatutuaren 85.1 artikulua, hitzarmen kolektiboen nahitaezko edukiaren barruan sartzeko lanerako mugikortasun iraunkorreko planak egitea sustatzeko neurriak negoziatzeko betebeharra.
Jarduera-zentro handiek mugikortasun iraunkorreko planak izan beharko dituzte.
Lan eta Gizarte Ekonomia Ministerioak eta Garraioak eta Mugikortasun Jasangarria Ministerioak, Mugikortasun Jasangarriaren Administrazio Foroak txostena egin ondoren, mugikortasun iraunkorreko plan horiek eduki behar dituzten jarduera-zentro handiak identifikatzeko irizpideak ezarriko dituzte elkarrekin.
Irizpide horiek finkatzeko, honako hauek hartuko dira kontuan, besteak beste: jarduera-zentroaren azalera, lan-txandak eragindako enpresen eta langileen kopurua edo bisitarien joan-etorria, eta mugikortasuna puntako egun eta orduetan eta data jakinetan.